AI als hefboom in de transitie van zorg

De zorg staat onder druk. Personeelstekorten, oplopende kosten en een toenemende vraag maken duidelijk dat het huidige systeem kraakt en dat het tijd is om het over een andere boeg te gooien. Tegelijkertijd ontwikkelen technologieën zoals kunstmatige intelligentie (AI) zich razendsnel. AI is geen wondermiddel, maar kán — mits bewust en zorgvuldig ingezet — een krachtige hefboom zijn voor fundamentele verandering in de zorg. Maar hoe zorgen we ervoor dat AI daadwerkelijk die hefboom wordt, en niet juist de druk vergroot op een systeem dat al onder spanning staat?

In de afgelopen periode volgden Raedelijn-adviseurs de training Transitiemanagement bij het Dutch Research Institute For Transitions (DRIFT), het kennisinstituut voor duurzaamheidsstransities, verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Een van de centrale modellen uit de transitiekunde is de X-curve: een visueel instrument dat helpt om maatschappelijke verandering te duiden. De X-curve laat zien hoe oude structuren afbrokkelen, terwijl nieuwe langzaam opkomen.

In dit blog leggen adviseurs Maureen Witjes en Marieke Oskam actuele AI-ontwikkelingen langs deze X-curve. Ze laten zien welke rollen belangrijk zijn in deze overgangsperiode en bieden handvatten voor hoe je kunt bijdragen aan het duurzaam verankeren van AI in ons complexe zorgsysteem — en zo de noodzakelijke transformatie van de zorg kan helpen versnellen.

Afbouwfase

In de X-curve gaan afbouw en opbouw hand in hand. Terwijl nieuwe initiatieven opkomen, wordt steeds duidelijker wat niet meer werkt. De afbouwfase gaat over

het loslaten van structuren, werkwijzen en routines die hun functie hebben verloren. AI bevindt zich niet in het oude systeem, maar juist in de experimenteerhoek van het

nieuwe — linksonder in de X-curve. Vanuit die positie legt AI bloot waar het schuurt:

verouderde ICT, starre protocollen, overmatige administratie etc.

Stel jezelf en elkaar de vraag: Wat werkt niet meer? Door dit bespreekbaar te maken en los te laten wat niet meer past, ontstaat ruimte voor iets nieuws. Daar is de constructieve sloper voor nodig: iemand die bewust helpt afscheid te nemen van het oude — om beweging richting vernieuwing mogelijk te maken.

Tussenzone: AI zoekt zijn plek

In de tussenzone van de X-curve is het oude systeem nog aanwezig, maar zijn vanzelfsprekendheid kwijt. Het nieuwe ontstaat, maar is nog wankel. Veel AI-initiatieven bevinden zich in de buurt van de tussenzone: ze hebben potentie, maar roepen ook vragen op over regie, toepasbaarheid en ethiek.

Hierin is mensen bij elkaar brengen van belang. Vragen die je een ander kan stellen zijn: Waar lopen jullie tegenaan bij de implementatie van AI-initiatieven? Of hoe gaan jullie om met ethische kwesties, zoals verantwoordelijkheid, transparantie of

dataveiligheid? Zorg dat ervaringen worden gedeeld en dat experimenten niet in stilte plaatsvinden.

Maak ruimte om initiatieven te laten groeien en verbreden naar andere

zorgdomeinen. Dat zijn de rollen van de verbinder en de meditatiemeester: de één brengt werelden en perspectieven samen, de ander bewaart rust in de chaos tussen oud en nieuw — onder meer door te benoemen dat onduidelijkheid en onrust bij transitie horen.

Opbouwfase: AI als onderdeel van het nieuwe systeem

In deze fase van de X-curve worden de contouren van het nieuwe systeem zichtbaar. Veel AI-toepassingen zijn voorbij de pilotfase en groeien toe naar structurele inbedding in de zorgpraktijk. AI heeft de potentie de zorg slimmer, persoonlijker en efficiënter te maken. Denk aan voorspellende modellen die risico’s eerder signaleren, digitale assistenten die professionals ondersteunen, of systemen die helpen

om passende zorg te organiseren.

De uitdaging is nu: hoe borgen en verbreden we wat werkt? Welke lessen zijn er te trekken uit geslaagde pilots? Welke AI-toepassingen verdienen een vaste plek in de praktijk? Dat vraagt om structurele afspraken, aanpassing van werkprocessen, en aandacht voor opleiding, financiering en standaardisering. Daarin is de vastlegger van de nieuwe norm onmisbaar: degene die zorgt dat succesvolle innovaties niet blijven hangen in pilots, maar duurzaam worden opgenomen in beleid, praktijk en systeem.

AI vraagt om een menselijk compas

Technologie verandert niets zonder mensen. Het vraagt lef, nieuwsgierigheid en

samenwerking om AI in de zorg echt van betekenis te laten zijn. En om richting te geven in een periode die vaak chaotisch voelt.

Wat deze tijd vraagt

• Moed om het oude los te laten
• Verbeeldingskracht om het nieuwe te zien
• Verbinding om het samen te doen

De X-curve helpt ons om die verandering te duiden en bespreekbaar te maken. Bij Raedelijn gebruiken we de X-curve om zorgnetwerken en regio’s te begeleiden bij het duiden en vormgeven van de zorgtransitie. Zodat AI-initiatieven geen losstaande projecten blijven, maar onderdeel worden van een bredere beweging naar een mensgerichte en houdbare zorg.