‘Van ‘Raad van Toezicht’ naar ‘Raad van Verbinding’.'

‘Netwerken zijn een tussenfase voor het vormen van ecosystemen.’

De visie van Marius Buiting wordt gekenmerkt door een focus op kwaliteit, zowel in de zorg als op bestuurlijk niveau. Hij vervult verschillende bestuurlijke en toezichthoudende functies en heeft een heldere kijk op netwerken. Buiting valt gelijk met de deur in huis. ‘Netwerken zijn een tussenfase voor het vormen van ecosystemen. We moeten niet in netwerken blijven hangen, we moeten door naar ecosystemen. Zoals zorgorganisaties nu gevormd zijn en opereren, kunnen we niet verder. Deze organisaties kunnen door de veranderingen in de demografie niet meer goed functioneren. Er is te veel vraag naar zorg en er zijn te weinig professionals beschikbaar. Zo kan een netwerk van organisaties ook niet functioneren. De grond is te kwetsbaar. Je kunt in een ecosysteem met de oorzaken van de problemen aan de slag gaan. Dat is een hele andere benadering. Er is iets heel anders nodig dan het vormen van een netwerk. Namelijk de transitie van een medisch maar een welzijnsmodel. Dat vraagt om een fundamenteel andere kijk op ouder worden, op wonen, op zorg en vooral op samenwerking. Er moet meer ruimte komen voor ‘hulp van buiten’. Onder andere van zorgzame gemeenschappen.’ 

Buiting noemt deze vorm van zorg ook wel ‘naasten’, wat een passend werkwoord is voor het opschorten van vooroordelen en protocollen om in die ene unieke situatie hulp te kunnen bieden. Om dit te kunnen doen, moet men nieuwsgierig worden naar het unieke in de ander; haar levenswijze, persoonlijke geschiedenis, et cetera. ‘Naasten’ is het tegenovergestelde van iemand in een keurslijf duwen. Dit is de grote uitdaging in de zorg, maar ook dat van de samenleving als geheel. 

De grootste opgave de komende tijd, noemt Buiting, de ouder wordende mens. ‘Iedereen gaat op dezelfde mensen een beroep doen. En de consequenties zijn groot als de zorg overbelast wordt. Dat moet dus anders worden ingeregeld. Er moeten mensen bij en die mensen zijn er niet. Dus we moeten anders denken dan we nu doen. Op andere manieren zorg bieden waar dat kan. 75% van de mensen aan wie je vraagt of zij zorg aan ouderen in de buurt willen geven, zijn daartoe bereid. Die bereidheid is dus gigantisch. En deze zorg werkt twee kanten op. Want het geeft de ‘zorger’ zelf ook levensvervulling en voldoening. Het verbindt. We moeten meer gaan kijken naar de samenredsaamheid. ‘Dat bedoel ik ook met de werking van het eco-systeem’, zegt Buiting.

Wat kunnen Raden van Toezicht doen aan deze transformatie?  Dat we schakelen naar een andere samenleving, naar een ecosysteem?

Buiting gaat verder: ‘Ik neem als voorbeeld een ouderenvoorziening in een regio. De komende tien jaar komen daar geen werknemers bij. Want die zijn er niet. Ik adviseer de Raad van Toezicht in overleg met de Raad van Bestuur om van de dienstverlening 50% overeind houden, 25% af te bouwen en 25% totaal andere dingen te laten doen. Ik vraag dan wat ze zouden doen als ze deze methode toepassen. Dan komen mensen op geweldige ideeën. Ze zien in dat medicaliseren of professionaliseren niet altijd de oplossing is. Wat ga je het eerste afbouwen? Dat wat je met andere mensen, uit de buurt bijvoorbeeld, of met technologie ook kunt oplossen. Daarvoor moet je er wel voor zorgen dat een mantelzorger daartoe getraind is en een deel van de zorg kan overnemen.  

Krijg je dat bij Raden van Toezicht op hun netvlies? 

‘Natuurlijk! Binnen een minuut. Als je aan de voorkant helder maakt wat de variabelen zijn waarmee je moet werken, dan ga je creatief zien dat het anders moet. Het ‘ecosysteem denken’: je denkt als huisarts niet ‘dit is van mij of dit hoort bij mij, maar ‘we hebben samen een puzzel te leggen’. Dus je benadert problemen vanuit de opgave en niet meer vanuit jouw taken binnen je professionele rol.

Buiting zegt iets treffends. ‘Eigenlijk moeten we de term Raad van Toezicht ook loslaten. We moeten toe naar een Raad van Verbinding. Vanuit dat perspectief staan de leden van de Raad van Toezicht al anders in hun rol en zo kunnen zij organisaties richting ‘verbinding’ ‘sturen’. De manier van het huidige governance denken, (verantwoordelijkheidstoebedeling) en het aanleveren van bewijslast over wat we nou precies geleverd hebben envan tevoren hebben afgesproken; dat is killing en verbindt niet.  

De Raad van Toezicht moet er primair zijn voor de maatschappelijke opgave.

‘Een RvT moet er primair zijn voor de maatschappelijke opgave en secundair voor de instandhouding van de eigen organisatie. De maatschappelijke opgave staat dus veel meer centraal. Toezien in samenspel met de samenleving. Wat draagt onze organisatie nu bij? Deze beweging zijn we nu aan het maken. Dit maakt gelijk de term Raad van Toezicht te beperkt. Daarmee wordt de Raad erg in de toezicht rol geduwd, het zou ook Raad van Verbinding kunnen zijn.  Bestuur en toezichthouders kunnen vanuit dat perspectief ook beter gezamenlijk werken aan die grote maatschappelijke opgaven die er liggen.

Wat is de rol van de diverse Raden van Toezicht binnen een netwerk?

In de netwerken zijn er meerdere Raden van Toezicht die moeten samenwerken. Dat kan spannend en nieuw zijn. Mijn advies is altijd aan besturen en RvT’s om  meer in de maatschappij te gaan kijken. Zelf gaan kijken dus. Dat geldt ook voor bestuurders. Meer écht kijken en voelen wat de opgave is. Wat er speelt in de steden, dorpen en wijken. Voel echt wat de maatschappelijke opgave is. Ga het gesprek aan met de bewoners. Want werkelijke transformatie zit ‘m niet in het optuigen van samenwerkingen binnen de reguliere systemen van je professionele rol van toezichthouder, maar vanuit de gezamenlijke doelen die je hebt als netwerk om je te verbinding met de leefwereld.

Hoe kunnen we toezichthouders faciliteren om deze maatschappelijke opgaven aan te gaan? 

‘We stellen de vraag, wat kun je nu doen om als RvT een rol te vervullen in het netwerk? Hoe kunnen we samen toezien op samenwerken naar een verantwoord samenspel? Dat is natuurlijk een worsteling. Hoe kun je vanuit jouw rol in dat netwerk de maatschappelijke opgaven aanpakken? We moeten eigenlijk naar andere organisatorische structuren. De besturen van netwerken moeten RvT’s daarin meenemen. Dus bijvoorbeeld bij het instellen van een audit-commissie die kijkt naar de prestaties van het netwerk. Zodat zij betrokken zijn. Niet op risicomijding-niveau maar gezamenlijk kijken naar de opgaven. Dan gaat men sneller in de meedenk-stand. Vormen vinden. Bijvoorbeeld voor gezamenlijke regio-gerichte opleidingen die ontwikkeld moeten worden.'

Over Marius Buiting 

Marius Buiting is arts en jurist en sinds 2010 directeur van de vereniging voor toezichthouders in de zorg (NVTZ). Ook is hij voorzitter bij ZonMW van de commissie 'Juiste Zorg op de Juiste Plek'. Zijn achtergrond wordt gekenmerkt door een focus op kwaliteit, zowel in de zorg als op bestuurlijk niveau. Hij vervult verschillende bestuurlijke en toezichthoudende functies is maatschappelijke, politieke en levensbeschouwelijke organisaties. 

Over de NVTZ  

De NVTZ wil haar leden aan de hand van drie pijlers faciliteren. Op de eerste plaats door te ondersteunen in hoe je als raad van toezicht Goed Toezicht houdt. Daarnaast door thema’s die op de agenda van een raad van toezicht staan door middel van een portfolio-indeling regelmatig onder de aandacht te brengen. Ten slotte is de NVTZ van mening dat door resultaten uit onderzoek en ontwikkelingen in de samenleving te volgen, raden van toezicht een beter beeld van de toekomst krijgen. Door bovenstaande in een programmastructuur te vervatten, kunnen leden weten wat ze van de NVTZ mogen verwachten.